МАНІТОРЫНГ СМІ: Партал-Credo.Ru: Эксперымент у асобна ўзятым экзархаце

Сярод рашэнняў пасяджэння Сінода РПЦ МП, які прайшоў у Санкт-Пецярбургу ёсць адно, на якое ў шэрагу апраўданых і неапраўданых перетасовак ў вышэйшым эшалоне царкоўнай іерархіі мала хто звярнуў асаблівую ўвагу. Адзін з вядучых іерархаў РПЦ МП, пастаянны член Сінода, кіраўнік Беларускай Праваслаўнай Царквы (у Маскве аддаюць перавагу называць яе экзархатам) мітрапаліт Філарэт (Вахрамееў) атрымаў сабе ў дапамогу вікарыя з тытулам Барысаўскі. У такім памочніке даўно адчувалася патрэба, паколькі здароўе састарэлага іерарха ўжо не дазваляе яму ў патрэбным аб'ёме несці цяжар свайго архіпастырскага служэння. Так што з чыста практычнай пункту гледжання ў гэтым няма нічога дзіўнага або вартага асаблівай увагі.

Але стаіць толькі зірнуць на сітуацыю бліжэй, як у гэтым прызначэнні лёгка ўбачыць некаторыя сур'ёзныя знакі і нават азнакі, якія маюць дачыненне не толькі ўласна да БПЦ МП, але і да ўсяго Маскоўскаму Патрыярхату.

Зрэшты, нават у параўнальна нядаўняй гісторыі РПЦ МП мы ўжо мелі прыклад "дробнага" прызначэння, які адыграў пасля немалую ролю і ледзь ні стала азнакай вялікіх пераменаў на мапе "кананічнай тэрыторыі" Маскоўскага патрыярхата. Маецца на ўвазе роля вікарнага епіскапа Кіеўскай епархіі Аляксандра (Драбинкі), з прызначэннем якога ў корані змянілася стаўленне да пытання аўтакефаліі ў шэрагах УПЦ МП.

Зразумела, прызначэнне вікарнага архіярэя Мінскай епархіі наўрад ці будзе такім значным хоць бы ўжо ў сілу нпшмат меншай маштабнасці і ролі Беларусі ў Маскоўскім Патрыярхату. Аднак не варта забываць і аб такім вядомым факце, што Беларусь традыцыйна ва ўсёй савецкай (і постсавецкай) гісторыі адыгрывае ролю свайго кшталту выпрабавальнага палігона для абкаткі сацыяльна-палітычных стратэгій, якія ў далейшым мяркуецца ўжыць у поўным маштабе усяго Саюза. Менавіта з гэтай мэтай БССР у свой час так настойліва ператваралі ў "атэістычныю рэспубліку", спрабуючы хаця б у яе межах ажыццявіць бальшавіцкай мару аб поўным знішчэнні рэлігіі.

Ужо сам тэкст адпаведнага часопіса (№ 10) пасяджэння Святога Сінода РПЦ МП ад 5 сакавіка дазваляе зрабіць некаторыя высновы ў адносінах да палітыкі новай вышэйшай адміністрацыі Маскоўскай патрыярхіі. Нават не столькі зрабіць, колькі пераканацца ў абгрунтаванасці некаторых ўжо выказаных. Няцяжка было заўважыць, што Маскоўская патрыярхія ўзяла курс на абмежаванне аўтаноміі сваіх тэрытарыяльных складальнікаў. У першую чаргу гэта тычыцца, вядома, Украіны. Да смерці напалоханыя ліпенем 2008 года кіраўніцтва РПЦ МП цяпер лічыць за лепшае перастрахавацца, паціху забіраючы некалі вылучаныя "аўтаномныя" паўнамоцтвы. І тут, як бачна, вялікая роля надаецца чыста сімвалічным жэстам. З такога шэрагу, напрыклад, зварот аднаго з намеснікаў кіраўніка Адзела Знешніх Царкоўных Адносін Маскоўскага Патрыярхату да прэм'ер-міністра Украіны праз галаву прадстаяцеля УПЦ МП. Зноў жа, калі гэты дэмарш не застаўся незаўважаным, то дакладна такі ж крок з боку іншага намесніка ў Беларусі прайшоў без асаблівай увагі з боку СМІ. Але ўжо сам па сабе паўтор адной і той жа тактыкі пераканаўча сведчыць пра яе невыпадковасць. Пацвярджэнне гэтай невыпадковасці мы бачым і ў пастанове адносна прызначэння менскага вікарыя.

Першае, што разу кідаецца ў вочы, - хіратонію новага беларускага епіскапа вырашана зрабіць у Маскве. Хіба Беларусь, якая валодае ўласным Сінодам, пакутуе недахопам архіярэяў, каб здзейсніць хіратонію на вачах у непасрэднай паствы будучага архіпастыра? Даўно ўжо стала звычайным рукапалагаць новых беларускіх епіскапаў менавіта ў Беларусі. Тым больш гэта было б натуральна ў дачыненні да намесніка прадстаяцеля БПЦ МП. Немагчыма ж, напрыклад, уявіць сабе хіратонію новага вікарыя Кіеўскай епархіі ў Маскве! Ды і паслужны спіс архімандрыта Веніяміна, выпускніка беларускіх духоўных школ і насельніка беларускіх манастыроў, ніяк не звязаны з Масквой. Але ці не таму як раз і зроблены такі крок? Важна будучаму першаіерарху не забываць пра "першакрыніцы" царкоўнай улады. А таксама і ўсёй Беларускай Праваслаўнай Царквы нагадаць, што яна ўсяго толькі экзархат Маскоўскай патрыярхіі.

Але гэтага мала. Для паўнаты "зьмірэння" на гэты раз цалкам адхілены ад працэсу зацвярджэння іерарха Сінод Беларускага экзархата. Пры гэтым тут жа, быццам для дзеку, прыводзіцца даведка: "Згодна са Статутам Рускай Праваслаўнай Царквы "епархіяльныя і вікарныя архіярэі Экзархата выбіраюцца і прызначаюцца Святым Сінодам па прадстаўленні Сінода Экзархата" (артыкул 12 кіраўніка IX) ". Але аказваецца, што ніякага такога "прадстаўлення" на самой справе ў Пецярбургу не спатрэбілася. Дастаткова было прадстаўлення аднаго экзарха, які дзейнічае "ад імя" Сінода, а таму ўласна Сінод экзархата аказаўся зусім без патрэбы. Такое ігнараванне беларускіх іерархаў выглядае тым больш нахабным, што наўрад ці ў гэтым выпадку з іх боку сустрэліся б нейкія перашкоды. Проста дзеля таго, каб "памяталі сваё месца". А між іншым былі часы, калі меркаванне беларускіх архіярэяў было вырашальным. Так, напрыклад, мітрапаліт Філарэт вельмі доўга не мог прасунуць у епіскапы свайго сакратара і фаварыта Іаана (Хаму). Адзін з беларускіх іерархаў нават пакляўся, што гэты Іаан не стане епіскапам, пакуль ён жывы. І сапраўды - епіскап Брэсцкі атрымаў доўгачаканую хіратонію толькі і адразу ж пасля смерці свайго нядобразычлівца - аўтарытэтнага архіярэя. Дарэчы кажучы, тады (у 2002 г.) таксама спачатку ў вікарным архіярэі, з тым жа тытулам - Барысаўскі.

Варта яшчэ адзначыць, што пастаўленне менскага вікарнага архіярэя ўжо не зусім пасрэдная з'ява хаця б таму, што само па сабе яно выключна. Як правіла, мітрапаліт Філарэт абыходзіўся без вікарыя. Першы і практычна апошні няўдалы досвед такого вікарыяцтва пры ім меў месца яшчэ ў 1980 г., калі ўся Беларусь мела адзіную епархію, а яе архіярэй, мітрапаліт Мінскі і Беларускі Філарэт, займаў яшчэ дзве значныя агульнацаркоўныя пасады - старшыні ОВЦС МП і Патрыяршага экзарха Заходняй Еўропы . Вось тады ў яго дапамогу і быў пасвечаны з тытулам Пінскі епіскап Апанас (Кудзюк), пасля Пермскі і Салікамскі. У вікарыях ён пратрымаўся нядоўга, бо уладай з ім не пажадаў дзяліцца сакратар Мінскай епархіі пратаіярэй Міхаіл Буглакаў. Акрамя таго, епіскап Афанасій вельмі кантраставаў з мітрапалітам Філарэтам сваёй прастатой і даступнасцю. Так што вельмі хутка ён не толькі аказаўся годным заняць самастойную кафедру ўдалечыні ад Беларусі, але і не змог пасяліцца ў родных Жыровічах пасля сыходу на спакой.

Пасля такога досведу мітрапаліт Філарэт аддае перавагу іншаму - пашырэнню епіскапату не за кошт вікарыяў, а за кошт стварэння экзархата. архіярэі, якія атрымалі самастойныя вотчыны, знаходзяцца на бяспечнай адлегласці, але пад адчувальным покрывам экзарха.

У якасці выключэння, ды і то на нядоўгі час, вікарным біскупам, як мы ўжо згадвалі, быў дапушчаны стаць толькі Іаан (Хама), які меў асаблівае заступніцтва і давер з боку мітрапаліта. Дзеля яго і была створана тытулярная Барысаўская кафедра, заняць якую цяпер належыць Веньяміну (Тупеко).

Мінулы епіскап Барысаўскі, стаўшы архіярэем, фактычна проста працягнуў выконваць свае секретарския справы, толькі ў архіярэйскай годнасці. Месца сакратара, вядома, не пуставала, і яго заняў чалавек нашмат ніжэйшага ўзроўню - толькі што выйшаў з семінарскіх сценаў малады і мала каму вядомы святар Мікалай Коржыч. Ніякіх дамаганняў на ўладу ў яго тады і быць не магло. Яму трэба было служыць не больш чым сакратаром пры сакратары. Але нечакана хутка для мітрапалічага фаварыта адкрылася прэстыжная кафедра ў Брэсце, і малады сакратар атрымаў непасрэдны доступ да рулей царкоўнай улады. Гэтаму спрыяла і тая сумная акалічнасць, што мітрапаліт Філарэт па стане свайго здароўя ўсё больш і больш перакладаў на сакратара паўнамоцтвы не толькі па справах епархіі, але і ўсяго экзархата.

Цяпер мітрофорны пратаіярэй Мікалай Коржич з'яўляецца фактычна паўнаўладным кіраўніком, у вочы якога вымушаныя зазіраць нават самыя масцітыя сталічныя настаяцелі і пратаіярэі. Мітрапаліт Філарэт зараз не толькі гатовы зацвердзіць любое яго рашэнне, але і сам асабіста часта не можа вынесці ніякага меркаваньня без падказкі сакратара.

Аднак, як гаворыцца, не ўсе коту масленіца. Ці то Мікалай Коржич занадта уж зарваўся, ці то властная рука Масквы вырашыла нагадаць пра сябе, але нават "талерантныя" мінскія пратаіярэі не вытрымалі і дазволілі сабе некаторыя выпады супраць Коржыча. Справа дайшла нават да складання сумеснай скаргі ў царкоўныя вярхі.

А тут яшчэ набліжаецца 75-годдзе мітрапаліта Філарэта, па дасягненні якога, як вядома, ён павінен падаць прашэнне аб сыходзе на спакой. І як там вырашаць яго лёс ў Маскве - нікому невядома. Ясна толькі, што Мікалай Коржыч не можа не разумець хіткасці свайго становішча, а таму з яго боку натуральна чакаць нейкіх ахоўных дзеянняў. Ці не з'яўляецца прызначэнне вікарыя адным з вынікаў такіх дзеянняў?

На першы погляд, такое прызначэнне зусім не ў яго інтарэсах - бо гэта прамая пагроза яго ўсеўладдзю. Ды і, як мы казалі, досвед з вікарыем трыццацігадовай даўніны аказаўся няўдалым менавіта з-за сутыкнення вікарыя з сакратаром епархіі. Але вось тут як раз самы час звярнуцца да асобы самога кандыдата ў вікарыі.

Мяркуючы па водгуках аб ім, гэта вернік і пабожны манах, цалкам чужы для дзелавога практыцызму. Пра такіх гавораць - "малітоўнік". Хаця такая рэпутацыя з лёгкай рукі пратадыякана Андрэя Кураева зараз далёка не ў гонару, яна дазваляе камусці спадзявацца на не занадта вялікія ўладныя амбіцыі кандыдата, які не пакутуе, як відаць, і славалюбствам. У апошні час ён вылучаецца на ключавыя ролі: ад Мінскай епархіі ён прадстаўляў манаства на Памесным Саборы 2009 г., а потым быў прызначаны намеснікам ў адзін з вядучых беларускіх манастыроў. Але, нягледзячы на гэта прасоўванне, о. Веніямін умудраецца настолькі не вылучацца, што для многіх белорусских клірыкаў застаецца вельмі малавядомым.

Акрамя таго, сам факт, што кандыдатура рыхтавалася даўно і грунтоўна, кажа за тое, што ва ўмовах пастаяннай апекі мітрапаліта пратаіярэем Мікалаем Коржичем такое не магло ажыццяўляцца без удзелу і зацікаўленасці апошняга. И правда - у асобе вікарыя пратаіярэй атрымлівае, па-першае, надзею на адтэрміноўку звальнення на спакой беларускага першаерарха, а па-другое, свайго прадстаўніка сярод епіскапату. Пры гэтым ёсць магчыасць заставацца ў самых лепшых адносінах з Масквой, для якой лаяльны іерарх значна важней нейкіх мясцовых пакрыўджаных протаіярэяў.

У любым выпадку, і тыя, і іншыя будуць апеляваць да цантральнай царкоўнай улады. А ёй таго і трэба. Такім чынам, палітыка цэнтралізацыі ўлады ў Маскоўскім Патрыярхаце можа не толькі не сустрэць супраціву на месцах, але і раптам можа набыць там гарачую падтрымку. А за ёй - і бурны працэс разаўтанамізацыі. І, магчыма, не толькі ў "падвопытнай" Беларусі, але і ў "мяцежнай" Украіне.

для Партала-Credo.Ru

Пераклад на беларускую - Партал ЦАРКВА