Прычасце Святых Таямніцаў: Еўхарыстыя стварае Царкву

Як галава і цела ствараюць чалавека, так Хрыстос і Царква ўтвараюць цэльнасць. Гэты хаўрус з’яўляецца дзякуючы ежы, якую Ён дае нам у Сваім жаданні паказаць тую любоў, якую Ён да нас мае. З гэтай прычыны Ён прыяднаў Сябе інтымна з намі, Ён змяшаў Сваё Цела з нашымі, як закваска, так, што мы мусім стаць адной рэчаіснасцю, як цела з’яднанае з галавой.

(Іаан Златавуст, Казань на 1 Кар., 30, I; Казань на Іаан, 46, 3 {Ст. 61, 279; 59, 260}

Кожны з вас асобна і ўсе вы разам з’яднаныя ў адной і той ж веры ў Ісуса Хрыста, Сына чалавечага і Сына Божага, у паслушанні япіскапу і прасвітарам, у гармоніі, у пераламленні хлеба, які ёсць лекамі бяссмерця, супрацьяддзем да смерці які дае вечнае жыццё ў Хрысце Ісусе.

(Ігнаці Антыяхійскі, Да Эфесянаў, 20, 2)

Ўто тычыцца нас, нашыя думкі ўзгаджаюцца з Эўхарыстыяй, і Эўхарыстыя ў сваю чаргу, пацвярджае нашыя думкі. (Ірыней Ліёнскі, 4, 18, 5)

Нягледзячы на бесперапыннае сведчанне літургіі, Айцоў і самога Пісання, нягледзячы нават адраджэнне эклезіялогіі "супольнасці" ці "кінаніі," усё яшчэ назіраецца пазбяганне асэнсавання таго, што ў сваёй існасці Царква гэта не сфармаваная правіламі арганізацыя, не збор тэкстаў і іх інтэрпрэтацыяў, тым больш не сума асабістага рэлігійнага досведу ці патрэбаў яе членаў. Можна знайсці тузін тэкстаў, як прыведзеныя вышэй - ад Didaché, “Апалогіі” Юстына Мучаніка, “На еднасці Царквы” Кіпрыяна, “супраць ерасяў” Ірынея – і ўсе будуць казаць адзінымі вуснамі і адзінным сэрцам, нягледзячы на шматлікія пэўныя адрозненні, што царква можа быць найлепшым чынам схоплена ў прычасці святых тайнаў. Кажучы смялей, Эўхарыстыя стварае Царкву. Хаця гэтая праўда выпраменьваецца з жывога досведу Царквы, яна зноў і зноў зацянялася на працягу Яе гісторыі, не толькі на Захадзе, дзе перамаглі эклізійная структура і кагнітыўнае дамінаванне дагматычнага фармулявання, але таксама і на Ўсходзе, дзе нават літургічнае багацце зацвердзявае ў механічнай правільнасці, літары закону, у культавым dispatch і рэлігійным абавязку.

У гэтым стагоддзі, хаця, адбылося цудоўнае "вяртанне да вытокаў" ў цэрквах, фэномэн, які нямала ўнёс у экуменічны рух. Як пісанні былі нанова адкрытыя як Кніга Царквы, як Айцы былі пачутыя як галасы Царквы, так і літургія таксама была ўбачаная ізноў не як нешта, што робіць Царква, але як тое, чым Яна ёсць. Таінствы перажываюцца не толькі ў панятках благадаці, але жыцця Бога, якое даецца і пражываецца самой Царквой, як таінства. "Таінства" цяпер ня проста слушная камбінацыя словаў, рэчываў і дзеяньняў, якія выконваюцца слушнымі служачымі і атрымоўцамі, але ўваходам у Царства, удзелам у жыцці Айца, Сына і Святога Духа. Калі мы гаворым аб хрышчэнні ў Хрыста і Царкву, пакіданні пячаткі Святога Духа (мірапамазанні), злучэнні двух жыццяў у паклікане шлюба, пастаўленні пастыраў Царквы, прабачэнні грахоў, ускладанні рук і памазванні для ацалення, царкоўным пахаванні - усё гэта, і шматлікія іншыя прыклады такія відавочныя ў раннім жыцці Царквы, з’яўляюцца тымі ніцямі, які ткуць тканіну супольнасці са Святой Тройцай. Усё гэта моманты ў абшчынным жыцці, а не проста індывідуальны досвед. Усё гэта звяртаецца адно да аднога, і назад у ваду купелі, але найбольш значна да Эўхарыстыі, таінства таінства, дзе Царква атрымлівае сваю найбольшую паўнату.

Трэба зразумець, што менавіта ў Еўхарыстыі і заключаецца "першаснае багаслоўе," канстанта, якая стварае і падтрымлівае жыццё Царквы. Усё астатняе багаслоўе – “другаснае”, вытворнае з літургіі і камэнтуе літургію, наш наўпросты ўдзел у жыцці Бога. Усяленскі хор настаўнікаў сцвердзіў эўхарыстычную прыроду Царквы і эклезіястычны характар Эўхарыстыі. Сярод іх мы можам назваць Луі Буе, Анры дэЛюбака, Іва Кангара, Эдварда Шылебека, Тылара, Мікалая Афанасьева, Сергія Булгакава, Паўла Еўдакімава, Аляксандра Шмемана, Джона Зізіуласа, Грэгара Дзікса, Петэра Брунера, Густава Улена, Артура-Карла Пепкорна.

Кожны літургічны год прыводзіць да і пачынаецца з Уваскрасення Хрыстовага і Ягонай Пасхальнай Таямніцы. Уся экзістэнцыя хрышчэння гэта працяглае паміранне і ўваскрасенне і яна мае на ўвазе напоўненасць новага жыцця ў прычасці, эўхарыстычна, з Хрыстом. Усё ў Царкве паходзіць з і вяртаецца да таго, што Артур-Карл Пепкарн назваў “адной Эўхарыстыяй для аднога сьвету”, тое, што Аляксандар Шмеман бачыў праз свае багаслоўскія тэксты, у прыватнасці тыя, у якіх ён бачыць "свет як таінства" ў Эўхарыстыі, якая даецца і раздзяляецца, "для жыцця свету." Нідзе больш Уваскрасенне Хрыстова не прадстаўляецца так напружана, як у Пасхальным свяце, і нідзе больш Царква не з’яўляецца самой сабой, як сабраная за адным сталом. Старажытным, нават прымітыўным можа гучаць такое вызнанне ў сённяшнім эклезіялагічным хаосе і рынку духоўнасцяў, але гэтая дактрына радыкальная і антыкультурная. Эўхарыстыя там, дзе Царква стаіць ці падае.

Разам са сваімі калегамі, такімі, як С.Булгакаў, П.Еўдакімаў і А.Шмеман, рускі багаслоў-эмігрант Мікалай Афанасьеў сцвярджае, што Царква найлепш апісваецца і вызначаецца як Эўхарыстыя. Усё існаванне Царквы эўхарыстычнае, а Эўхарыстыя заўжды эклэзіястычная. paradigmatic царкоўная супольнасць апісваецца ў Дзеях некалькі разоў як тая, што збіралася разам "для адной і той жа рэчы," epi to auto, якой былі, паводле вучэння апосталаў, малітвы і пераламленне хлеба. (Дз. 1: 15; 2:1, 47.) Юстын-Мучанік і Ігнат Антыяхіскі, сярод іншых, выкарыстоўвалі той самы выраз для апісання Царквы як сфармаванай Эўхарыстыяй, таксама як казаў і М.Афанасьеў у “Трапезе Гасподняй” (Paris, 1952, Michael J. Lewis, trans., M.Div. thesis, St. Vladimir's Seminary, 1988)

Нават калі мы і не можам рэканструяваць багаслужэння ранняй Царквы, як сцвярджае Пол Брэдшоў, реканстуюючы пазнейшыя узоры, царкоўным дзеяннем, якое генеруе, вызначае і падтрымлівае, ёсць супольнасць з Госпадам і адно з адным за адзіным Сталом. (Пошукі паходжання хрысціянскага багаслужэння, Oxford Univ. Press, 1992). Павал Еўдакімаў адзначае, што Айцы, у т.л. Арыген, Клімент Александрыйскі, Рыгог Багаслоў і Ерамія, кажуць аб эўхарыстычным спажыванні пісання, таямнічага спажывання ў ежу Слова, як узор малітвы паміж служэннем самой Эўхарыстыі. (Les âges de la vie spirituelle, Paris: Desclée, 1980, стст. 205-208) Дзень Гасподні, дзень стварэння і ўваскрасення, гэта “восьмы дзень” Царства, а таксама дзень Царквы і Эўхарыстыі. Эўхарыстыя заўжды ёсць "папярэднім смакаваннем надыходзячага свята," эсхаталагічным досведам, і а.Шмеман нагадвае нам, што Эўхарыстыя ўздымае Царкву ў Царства тут і цяпер. (“За жыццё свету”, St. Vladimir's Seminary Press, 1973) Вернікі становіцца “літургічнымі істотамі”, паводле апісання Еўдакімава, не толькі людзьмі, якія гавораць малітвы, але тымі, хто становіцца тым, аб чым моляцца.

У эўхарыстычнай малітве Св.Васіля, якая цяпер таксама выкарыстоўваецца і ў Заходніх літургійных кнігах, Святы Дух прыклікаецца прадстаяцелем і людзьмі не толькі на хлеб і чашу, але на ўсіх, хто ад іх прычашчаецца, на "супольнасць тых, хто падзяляе між сабой святыя Таямніцы," як вызнае веравучэнне. Тыя, хто служыць Эўхарыстыю, ёсць разам з супольнасцю Ангелаў і святых, які акружаюць Прастол. Супольнасць людзей тут на зямлі, не мае значэння, вялікая ці малая, ніколі не застаецца адна, ёсць слушным адказам на пытанне пастыра: "Але хто прыйдзе?" Іх карані ні ў якім разе не этнічныя і не канфесійныя, гэта супольнасць з Ангеламі і святымі Божымі, нашыя браты і сёстры, нашыя прыклады і суседзі ў Царстве, ня толькі будучым, але і сучасным.

Эўхарыстыя дае Царкве Яе тоеснасць, паказвае ўсё Яе жыццё ў падрабязнасцях. Тут, япіскапы, прасвітары і дыяканы асэнсоўваюць сваю першасную задачу – служыць супольнасці і весці яе. Тут, Царква адкрываецца як iкона абшчыннай любові і жыцця Айца, Сына і Святога Духа. У Эўхарыстыі Царква робіцца крыніцай гэтай любові Тройцы, у місіі, “за жыццё свету”. Усё царкоўнае жыццё прысутнічае ў Эўхарыстыі: праслаўленне і падзяка, заступніцтва і пакаянне, найбольш кранальная любоў да кожнага у абменьванні мірам і раздзяленнем аднога хлеба і чашы, клопат аб тых, хто церпіць патрэбу, - любоўю, якая корміць, адзявае і дае сховішча. Прыходзіць на памяць правакацыйная казань св. Яна Златавуста аб “літургіі пасля літургіі”, аб суседзе як алтары, “таінстве брата”. (На здраду Юды, казані 1,6; P.G. 49, 381; На Мацьвея, казань 50, 3; P.G. 58, 508)

Для таго, каб адчуць дэталі Эўхарыстыі, ня трэба быць антраполягам ці спецыялістам па рытуалах. Як набольш проста можа праяўляцца Хрыстос, як яшчэ больш можа набліжаць, у параўнанні з біялагічнай дзейнасцю, якой падтрымліваецца жыццё, культурная дзея, якая збірае людзей і прыносіць такое захапленне, якая ёсьць знакам любові паміж тымі, хто есць і п’е з аднае чашы? Гэта не толькі Старазапаветная традацыя перадаваць чаргу вячэры (seder) ці штотыднёвая Суботняя ежа, якая стала ўзорам святога ядзення і піцця ў хрысціянскай супольнасці, але фундаментальнае, універсальнае дзеянне, якое Пітэр Бергер назваў “першапачатковымі чалавечымі жэстамі.” (Чуткі Ангелаў, Doubleday, 1970) Павал Еўдакімаў падкрэслівае тое, што сёння хтосьці можа назваць экалагічным характарам Эўхарыстыі, прысутнасцю столькіх шматлікіх элементаў прыроднага свету: вады і агню, гуку і колеру. Некаторыя з іх змяняюцца ў працэсе чалавечай працы: пшаніца, вінагарад і аліўкі ў хлеб, віно і алей, і праз іх Бог уваходзіць у кантакт з намі. Нават ікона з’яўляецца сукупнасцю прыродных матэрыялаў: дрэва, крэйды, яйкавага tempera і пігментаў, з’яднаныя з духоўным бачаннем і майстэрствам бачання Бога ў плоці і святых як Ягоных адлюстраванняў. (Мастацтва Іконы: Тэалогія прыгажосці, Oakwood, 1990) Іншы Праваслаўны багаслоў, Мікалай Фёдараваў, сцвярджаў, што “праграма” Царквы для грамадства, міра справядлівасці і загойвання - гэта не што іншае, як рэчаіснасць, якая выражана дагматам аб Святой Троіцы, супольнасцю з Трыадзінным Богам. Гэтае агульнае жыццё – гэта размова, на якую не можа паўплываць ніякае іншае агенцтва ці інстытуцыя, палітычны рух ці заканадаўства.

Дом Грэгары Дікс у сваёй знакамітай ”Форме літургіі”, пасля вялікай навуковай часткі, лірычна звяртаецца да ўсюдыіснасці Эўхарыстыі ў хрысціянскай гісторыі і ў сваёй уласнай памяці: якая служылася ў вялікай урачыстасці ў саборах, сярод пахаў фермы ў вясковых прыходах, у капліцах шпіталяў і вязніцаў, дзе панаваў вялікі адчай, таемна ў канцэнтрацыйных лагерох, на радасным злучэнні ўступаючых у шлюб, на пахаванні тых, каго мы любілі - нядзелю за нядзеляй у незлічоных прыходах "пастары рабілі гэта толькі для таго, каб стварыць plebs sancta Dei – святую абшчыну людзей Божых." (ст. 744) Зноў і зноў, столькі настаўнікаў Царквы спрабавалі абудзіць нас да гэтага скарбу Царквы, самога зместу Евангелля, да Эўхарыстыі. Як таінства Царквы і Царства, Эўхарыстыя – гэта нашае звычайнае абнаўленне, нашая штодзённая змена. Ізноў жа, гэта ідэнтычнасць і місія Царквы, каб несці Хрыста свету, гэтаксама як іншая “ікона” Царквы, Сама Багародзіца, Дзева Марыя.

"Не бывае ніводнага эўхарыстычнага збору без Царквы і не бывае Царквы без таго, каб яна не збіралася для Эўхарыстыі," – кажа Мікалай Афанасьеў у сваёй смелай, цяпер ужо класічнай працы “Трапеза Гасподня”, (ст. 65) У высновах працы ён ізноў выказвае: “Хрысціянства - гэта "Царква Бога ў Хрысце,” Той, хто вызнае Хрыста, вызнае і Царкву, а той, хто робіць гэта, таксама вызнае і збор для эўхарыстыі. Хрысціянства без Царквы – гэта тое, чаго ніколі не было і ня можа быць”. “Няма збавення па-за Царквой,” - гэтыя словы Кіпрыяна Карфагенскага маюць эўхарыстычны сэнс. (ст. 112)

Значэнне гэтага для цэркваў сёння не можа быць больш простым, і ўсё яшчэ можа быць прынята, перагледжана і нават адрынута. Адзінным аўтэнтычным духоўным жыццём з’яўляецца koinonia tes hagiois “супольнасць у Святых Тайнах,” адначасова эўхарыстычная і эклезійная. Адзінна сцежкай да поўнай супольнасці ёсць, паводле сцверджання Паўла Еўдакімава, указанне на Богародзіцу, "праз маленне сэрца і літургію, праз таінства усяленскай fiat: "Я раба Гасподня, няхай мне будзе паводле слова Твайго." (Лк 1:38) (Жанчына і збавенне свету, Crestwood NY: SVSP, 1994, ст.223) Гэта дар Святога Духа, што ў апошнія гады надзеі і расчаравання у цэрквах, мусіць пачацца літургічнае адраджэнне, у прыватнасці адраджэнне эўхарыстычнага жыцця і фігуры Царквы, на якое адгукнуцца многія нашыя настаўнікі, каталіцкія, праваслаўныя, а таксама з пратэстанцкіх эклізійных супольнасцяў. Не так даўно, асабліва ў гады галавакружэння якраз пасля ІІ Ватыканскага сабору, з’явіўся нестрыманы аптымізм наконт абнаўлення ў Царкве, аджарнамэнта - a абнаўленне, не толькі праз экспэрыменты і інавацыі, але праз вяртаньне да вытокаў жыцця Царквы.

Не такі працяглы ўрывак часу, як сказаў бы а.А.Шмеман – вельмі маленькі, для эклізійнага досведу, зацяніў некаторыя з тых надзеяй. З’явіліся новыя рухі і пытанні на парадку дня. Выклік самаму зместу малітвы і вучэня Царквы беспрэцэдэнтны. Крытыцызм і падзяленне Criticism and division напаўняюць царкву больш глыбока, чым можна было сабе ўявіць яшчэ пакаленне таму. Экуменічны рух да ацалення расколаў і аднаўлення стасункаў паміж цэрквамі раней, сутыкнуўся з неімавернымі перашкодамі як унутры, так і паміж цэрквамі. У жыцці клірыкаў і міранаў ў шматлікіх царкоўных супольнасцях пануе адчай тычна кірункаў, якія яны абралі некалькі год таму. Цаокам можа быць, што некаторыя прыходы ці часткі царкоўных групаў знаходзяцца ўжо ў практычным расколе. Нават горш, у такім грамадзтве ёсць чыстая вага жыцця, з усімі яго апантанасцямі і клопатамі, яго перавагамі і забабонамі. Хто не ўспрымае гэтага раз’ядання ў малітоўных супольнасцях, не толькі вялікімі постамі, але ў звычайныя нядзелі. Да ўсяго, вельмі часта Царква робіцца проста арэнай для апошніх справаў, звалкай для бясконцай плыні нашых перажыванняў і болю. Ці будзе так, што Эўхарыстыя і Царква зноў будуць успрымацца як "лекі бяссмерця," адзінае сапраўднае ацаленне для нашага захворвання смерцю, нашага адчаю і граху. А ў розных рэлігіях ёсць мноства прадаўцоў, якія рэкламуюць і прадаюць ацаленне.

Абуджэнне эўхарыстычнай эклезіялогіі ніколі не паслужыць крыкам згоды, як розныя "багаслоўі" апошніх дзесяцігоддзяў - пратэсту, салідарнасці, дасягненняў, і пад. Ва ўсялякім выпадку, любое абнаўленне, як на асабістым узроўні, так і на ўзроўні супольнасці, не можа вярнуцца да больш уцялесненага вытоку, чым цела, якое падзяляе з кімсьці Цела, цуда Царквы ў Эўхарыстыі, Эўхарыстыі ў Царкве.