Рэлігія як дадатак да "дзяржаўнай ідэалогіі"

Адразу падзякуем Вользе Мядзведзевай і яе суразмоўцу за адкрытасць і лагічныя няўвязкі, якія паказваюць і сам працэс ўвядзення новага прадмету, і яго скіраванасць.

За палітычнымі падзеямі ў Беларусі (налёты, хапуны, падрыхтоўка да прэзідэнкіх выбараў) і навонках яе (Саюзная дзяржава, Мытны саюз) нейк незаўважна для грамадства прайшлі XVI Кірыла-Мяфодзіеўскія чытанні, прысвечаныя ўвядзенню ў школах новага прадмету – рэлігійнай культуры.

 

Між тым “Звязда” прысвяціла гэтай падзеі нямала месца ў нумары за 27 траўня. Карэспандэнтка газеты Вольга Мядзведзева гутарыла пра новы навучальны прадмет з Рыгорам Даўгялам – першым намеснікам старшыні Міжнароднага грамадскага аб’яднання “Хрысціянскі адукацыйны цэнтр імя святых Мяфодзія і Кірылы”, кіраўніком Цэнтра міжнародных сувязяў і развіцця багаслоўскай адукацыі Інстытута тэалогіі БДУ Рыгорам Даўгялам. У наступных нумарах на гэтую тэму пісалі іншыя супрацоўнікі “Звязды”.

 

Адразу падзякуем Вользе Мядзведзевай і яе суразмоўцу за адкрытасць і лагічныя няўвязкі, якія паказваюць і сам працэс ўвядзення новага прадмету, і яго скіраванасць.

 

ЭКСПЕРЫМЕНТ З ПРАДВЫЗНАЧАНЫМ ВЫНІКАМ

 

Кажучы пра тое, што цяпер прадмет “рэлігійная культура” выкладаецца факультатыўна, Рыгор Даўгяла прапануе паставіць эксперымент: тры гады выкладаць яго “ў некалькіх школах кожнага з абласных цэнтраў і ў некалькіх школах кожнай вобласці на перыферыі”. На працягу гэтых трох гадоў былі б падрэдагаваныя вучэбныя планы і падручнікі – і прадмет можна было б запускаць ва ўсе школы краіны.

 

Вось так.

 

Рыгор Даўгяла робіць два адкрыцці. Аказваецца, грошы на ўвядзенне новага прадмета маюцца (а яшчэ нядаўна, скарачалі тэрмін навучання ў школах). І “рэальнай перагружанасці дзяцей у школе няма” (а яшчэ нядаўна гэтак шмат пра яе гаварылі). Мала таго, Рыгор Даўгяла сцвярджае, што бацькі нават скардзяцца “на скарачэнне шэрагу дысцыплін”. Я, як былы настаўнік гісторыі, згодны з гэтымі бацькамі. У выніку рэформаў Замяталіна-Радзькова адбылася прымітывізацыя курсаў усеагульнай і айчыннай гісторыі.

 

Храналагічна большая частка таго, што я выкладаў у савецкай школе ў VIII–X класах, цяпер зведзена ў адзін тонкі падручнік усеагульнай гісторыі для Х класа, і вучні сапраўды “праходзяць” гісторыю “галопом по Европам”. Таму і не дзіўна, што выпускнікі школ з добрымі адзнакамі ў атэстатах не ведаюць элементарных фактаў. І вось, ідучы, насустрач пажаданням бацькоў, Міністэрства адукацыі вырашыла дагрузіць вучняў... не, не гісторыяй, не матэматыкай і фізікай, а прадметам “рэлігійная культура”.

 

Чаму? Адказ на гэтае пытанне будзе пазней.

 

ПРА МАНАПОЛІЮ І АЛІГАПОЛІЮ

 

Рыгор Даўгяла паведамляе чытачам, што пытанне пра ўвядзенне новага прадмета ў школах абмяркоўвалася неаднакроць “у рамках пасяджэнняў сумеснага каардынацыйнага савета Міністэрства адукацыі і Беларускай праваслаўнай царквы”. Пра ўдзел у гэтых абмеркаваннях прадстаўнікоў абодвух абрадаў Каталіцкай Царквы, пратэстанцкіх цэркваў, іудзеяў, мусульманаў, крышнаітаў не сказана ані слова. Вынікам абмеркаванняў за зачыненымі дзвярамі “стала з’яўленне факультатыўных курсаў з зацверджанымі планамі”. Гэтыя курсы (“Асновы праваслаўнай культуры”, “Духоўныя асновы культуры” ды “Культура і рэлігія”) уведзены “ў шэрагу школ Мінска і Мінскай вобласці”.

 

Няхай чытача не ўводзяць у зман словы “духоўныя асновы культуры”, бо з усяе гутаркі вынікае, што манаполіяй на духоўнасць валодае толькі Царква. Менавіта Царква, а не цэрквы.

 

Праўда, недзе ў сярэдзіне публікацыі, Рыгор Даўгяла спахапіўся і заявіў: “Мы не кажам пра нейкую манаполію. Размова ідзе пра тое, што ў Беларусі неабходна стварыць сістэму, у якой маглі б рэалізаваць свае адукацыйныя праграмы усе гістарычныя рэлігіі і канфесіі”.

 

Па Канстытуцыі ў нас ўсе веравызнанні роўныя, але насамрэч – гэта не так. Дзяржава і яе партнёр – Беларускі экзархат Рускай Праваслаўнай Царквы – не лічаць носьбітам духоўнасці гэтак званыя негістарычныя рэлігіі і канфесіі (напрыклад, неапратэстатаў). Невялікая будзе рызыка, калі скажу, што ў лік падазроных дзяржава і экзархат залічваюць таксама евангельскіх хрысціян баптыстаў і хрысціян веры евангельскай (пяцідзесятнікаў). Тут дарэчы нагадаць, што сказаў першы чыноўнік Рэспублікі, калі даведаўся, што адзін міліцэйскі афіцэр стаў баптыстам, г. зн. адмовіўся піць, курыць, мацюкацца і, эвентуальна, браць хабар.

 

У лепшым разе на прадмет “рэлігійная культура” ў нашай школе можа быць уведзена праваслаўна-каталіцкая алігаполія (пры гэтым сумняваюся, што нейкія дывідэнды атрымаюць грэка-католікі).

 

ДУХОЎНАЯ ЦІ ЦАРКОЎНАЯ АДУКАЦЫЯ?

 

Рыгор Даўгяла некалькі разоў ужывае паняцце “духоўная адукацыя”. Але ён кажа, што выкладаць новы прадмет павінны людзі, якія “атрымалі, умоўна кажучы, двайны сертыфікат: і дзяржавы, і Царквы, ад імя якой урокі заяўленыя”.

 

Такім чынам, мы маем падмену паняццяў: духоўнае атаясамлена з рэлігійным, а рэлігійнае – з дзяржаўна-царкоўным. Атрымліваецца, што па-за дзяржавай і рэлігійнымі аб’яднаннямі і незалежна ад іх духоўнасць немагчымая і духоўныя каштоўнасці не ствараюцца.

 

Як быць з Сакратам і Сэнекам? Куды падзець Платона і Арыстоцеля? Што рабіць з багатым пластом арэлігійнага мастацтва, арэлігійнай літаратуры? Ці будзем паліць кнігі Бертрана Расела? Ці выкасуем з праграмаў Льва Талстога і аўтара апавядання “Анафема” Аляксандра Купрына?

 

Рыгор Даўгяла і тыя, хто стаіць за яго спіной, мабыць, не разумеюць, да якога абсурду яны дадумаліся.

 

Акрамя таго, прама ці ўскосна яны прызнаюць, што ўрокі літаратуры, гісторыі, выяўленчага мастацтва, музыкі і спеваў у сучаснай школе не працуюць на фарміраванне высокадухоўнага, культурнага чалавека, што ў сучасанай школе сапраўды няма духоўнага выхавання. Але дзе гарантыя, што выкладчыкі рэлігіі (перапрашаю: рэлігійнай культуры) не спрафануюць у вучнёўскіх вачах і самога Хрыста і не выклічуць агіду да рэлігіі?

 

ЯК ГАРАНТАВАЦЬ ГУМАНІТАРНУЮ БЯСПЕКУ

 

Чаму ж дзяржава і Беларускі экзархат РПЦ гэтак настойліва хочуць прасунуць у школу новы прадмет? З публікацыі ў “Звяздзе” мы даведваемся, што дзяржаве пагражае гуманітарная небяспека. Свет глабалізуецца, адбываецца дыфузія культур, і беларусам пагражае страта свайго твару.

 

Што такое твар нацыі? Ці не яе мова і культура? І хто за апошнія шаснаццаць гадоў прыклаў шмат намаганняў, каб пазбавіць нас нашага твару, зрабіць нас рускімі са знакам “плюс”? Калі верыць Рыгору Даўгялу, твар нацыі ­– гэта выключна ці амаль выключна яе традыцыйная рэлігійнасць. Пры гэтым Рыгор Даўгяла не тлумачыць нам, што такое традыцыйная рэлігійнасць беларусаў. Мы можам толькі здагадвацца пра змест гэтага паняцця.

 

Ясна адно: глабалізацыі, інтэрнацыяналізацыі баяцца не Каталіцкая Царква, якая па вызначэннні з’яўляецца сусветнай, інтэрнацыянальнай, не пратэстанцкія цэрквы, якія маюць моцныя сувязі са сваімі сёстрамі ва ўсім свеце.

 

У Каталіцкай Царкве нельга стаць святаром пасля кароткатэрміновых курсаў, нельга вучыцца на святара завочна. Многія рыма-каталіцкія і ўсе грэка-каталіцкія святары падрыхтаваныя за мяжою, а многія дапаўняюць там сваю адукацыю. У Беларусі, бадай, не знойдзеш такой каталіцкай парафіі, пры якой не працуе нядзельная школка. Вучаць і святары, і манахіні, а ў Баранавічах адмысловы каледж рыхтуе катэхізатараў. Да першай споведзі дзеці атрымліваюць агульнае ўяўленне пра асновы веры. Абрад канфірмацыі ў рыма-католікаў змушае працягваць рэлігійную адукацыю моладзі і нават сталых людзей.

 

Акрамя таго, адукацыі вернікаў спрыяюць рэкалекцыі.

 

Што тычыцца пратэстантаў, то, бадай, кожны баптыст ці пяцідзесятнік з’яўляецца адначасна місіянерам.

 

Пратэстанцкія цэрквы парупіліся стварыць свае навучальныя ўстановы ў Беларусі і вучаць будучых прапаведнікаў, дыяканаў і прэсвітэраў за мяжою.

 

Ведаю, што добра наладжана рэлігійная адукацыя юных іудзеяў.

 

Уводзячы новы прадмет у школах, дзяржава хоча дапамагчы праваслаўнаму духавенству з РПЦ у справе рэлігійнага навучання, бо яно не вельмі спраўляецца з гэтым сваім абавязкам. Відаць таксама, што рэлігія разглядаецца ўладаю як частка “дзяржаўнай ідэалогіі” і дзяржава хоча ўзяць пад свой татальны ўплыў (і кантроль) рэлігійнае навучанне. Вось гэта і будзе называцца гуманітарнай бяспекай.

 

У ЧЫМ НЕБЯСПЕКА

 

Рыгор Даўгяла спрабуе “ўвінціць” нам у галаву, што рэлігійнае навучанне ў дзяржаўнай школе – нармальная рэч. Ён нейк забывае, што Царква у нас аддзелена ад дзяржавы, а школа – ад Царквы.

 

Ён дае нам прыклад рэлігійнага выхавання ў Нямеччыне, забываючы пры гэтым, што Нямеччына – дэмакратычная краіна. Ён піша, што ў час нейкага ток-шоу 88 адсоткаў гледачоў выказаліся за духоўную адукацыю. За ДУХОЎНУЮ, а не рэлігійную. Колькі людзей у нас выступаюць за рэлігійную адукацыю, паказала б увядзенне – па прыкладу тае ж Нямеччыны – царкоўнага падатку, калі б праваслаўныя вернікі праз дзяржаву давалі б свае грошы на карысць Праваслаўнай Царквы, рыма-католікі – на карысць Рыма-Каталіцкай і г. д. Кажучы, што дзяржава ў Нямеччыне ўтрымлівае багаслоўскія факультэты, Рыгор Даўгяла забывае, што грошы на іх утрыманне ідуць з гэтага падатку, ад юрыдычных і прыватных асоб. У нас жа на ўтрыманне Інстытута тэалогіі пры БДУ, рэктарам якога з’яўляецца праваслаўны мітрапаліт, грошы бяруць і з католікаў, і з пратэстантаў, і з атэістаў (у Нямеччыне неўцаркоўленыя царкоўны падатак не плацяць).

 

Быць вернікам ці атэістам – справа кожнага асобнага чалавека. Прыярытэтнае права ў рэлігійным навучанні і выхаванні дзяцей павінна перш-наперш належаць сям’і. І гэтае права замацавана ва Ўсеагульнай дэкларацыі правоў чалавека. Хадзіць дзіцяці на ўрокі рэлігійнай культуры ці не, павінны вырашаць бацькі.

 

У свецкай школе, дзе няма ніякіх урокаў рэлігійнай культуры, Каці, Дзімы, Уладзікі і Яні не дзеляцца на дзяцей рэлігійных бацькоў і дзяцей атэістаў. Калі ж увядуць урокі гэтае самае культуры, дзеці будуць падзеленыя. І тут мы бачым першую небяспеку. Але мала таго: дзеці іудзеяў, мусульманаў, католікаў і пратэстантаў не абавязаныя выслухоўваць “асновы праваслаўнай культуры”. Значыць, у той час, як дзеці праваслаўных бацькоў будуць слухаць “асновы”, дзеці іншаверцаў будуць басяцца па калідорах? Ці будуць недзе паралельна слухаць “асновы каталіцкай (іудзейскай, ісламскай, баптысцкай, пяцідзесятніцкай, крышнаіцкай) культуры”? Гэтак вынікае другая небяспека.

 

Калі цяпер рэлігія з’яўляецца прыватнай справай дзяцей і бацькоў, пасля ўвядзення ў школах гэтае самае “культуры” яна стане публічнай. Дзяцей падзеляць на праваслаўных, католікаў, пратэстантаў, іудзеяў, мусульманаў і г. д. І абавязкова з’явяцца пакрыўджаныя на рэлігійнай глебе.

 

Бо хто будзе выкладаць у школе гэтыя самыя “асновы” католікам, пратэстантам, іудзеям, мусульманам, калі ў школе, дзе ёсць вучні-католікі і вучні-пратэстанты, іудзеі і мусульмане, няма належным чынам падрыхтаванага настаўніка адпаведнага вызнання?

 

Рэлігія можа яднаць людзей. Але ў поліканфесійнай краіне яна можа стаць чыннікам раз’яднання грамадзян.

 

Асабліва тады, калі ў справы сумлення ўлазіць аўтыртарная дзяржава. Калі яна пачынае фаварызаваць адны вызнанні і рознымі спосабамі абмяжоўваць іншыя.

 

Парушаючы прынцыпы аддзялення Царквы ад дзяржавы, а школы – ад Царквы, беручы пад свой уплыў (кантроль) рэлігійную адукацыю і выхаванне моладзі, дзяржава ўносіць яшчэ адзін падзел у грамадзянскую супольнасць. Гэты раскол выгадны цяперашняй уладзе, але гэты раскол на шмат гадоў затрымае фармаванне беларускай нацыі. Зрэшты фармаванне беларускай нацыі ў інтарэсы цяпершняй улады не ўваходзіць. Для яе больш важна кантраляваць усіх і ўсё.

Arche.by