Артыкул

Кастрычнік 1917 г. стаў пачаткам крыжовага шляху для Праваслаўнай Царквы, як і для іншых веравызнанняў на тэрыторыі былой Расійскай імперыі. Савецкая дзяржава аб'явіла сваёй мэтай пабудову «справядлівага камуністычнага грамадства» без Бога. Пачалася карэнная ломка ўсяго папярэдняга ўкладу жыцця і сістэмы каштоўнасцяў. Любая сістэма каштоўнасцяў абапіраецца на той ці іншы від веры. Вера можа быць не толькі релігійнай (вера ў Бога), як сцвярджае прафесар А.І. Осіпаў, але і безрэлігійнай (вера ў перамогу камунізму, у вечнасць матэрыі, у «геній» правадыра).

Характэрным фактарам культуратворчага працэсу беларускага народа з'яўляецца фактар поліканфесійнага ўплыву, які можна разглядаць, аналізаваць і ацэньваць з рознага боку: і як шматварыянтнасць увасаблення хрысціянскага ідэалу, і як шматвектарнасць у развіцці культуры, і як дзяржаўна-канфесійную экспансію з перспектывай дэнацыяналізацыі карэннага этнасу. Як бы мы ні падыходзілі да поліканфесійнасці беларускай гісторыі, кожны падыход мае свае мінусы і плюсы.

Напачатку 90-х гг. мінулага стагоддзя беларускае грамадства апынулася ў атмасферы разгубленасці і бездапаможнасці. У выніку пэўных палітычных зменаў адбыўся светапоглядны крызіс, які ахапіў значную частку насельніцтва нашай краіны.

Гісторыя хрысціянскіх канфесій у Беларусі ўяўляе сабою вялікі комплекс даследчых праблем. Яе вывучэнне да нядаўнага часу канцэнтравалася на даследаванні ці то гісторыі рэлігійных інстытутаў, ці вераванняў і рэлігійных уяўленняў увогуле з увагай да дахрысціянскіх элементаў. Даследаванняў пэўных практык хрысціянскіх канфесій, як нечага цэласнага, з перспектывы штодзённасці пакуль што мала ці яны носяць фрагментарны характар [2].

Процесс взаимодействия общеобразовательной школы и Православной церкви имеет три привлекательные стороны: во-первых, в нем осуществляется взаимное информирование о воспитательных возможностях, содержании, формах, методах каждого из социальных институтов; во-вторых, идет согласование усилий школы и Православной церкви в отношении целесообразных действий по работе в детско-юношеской среде; в-третьих, осуществляются совместные мероприятия по духовно-нравственному воспитанию учащихся, на основе оциально-педагогической концепции их совместной деятельности.

Вопрос, вынесенный в название, не следует понимать слишком буквально: запрещать или разрешать заниматься исследованием религии людям, чьи религиозные убеждения должны (или не должны) соответствовать некоему стандарту. Данная тема связана с возможными подходами к методологии исследования и постижения феномена религии. Поэтому основную проблему следовало бы сформулировать следующим образом: мешает или помогает собственная религиозность исследователя при религиоведческой работе?

Крах камуністычнай сістэмы каштоўнасцей у пачатку 90-х гг. прывёў да ўтварэння ідэалагічнага вакуума. У пошуках новай ідэалагічнай апоры масавая свядомасць звярнулася да рэлігіі, якая прапаноўвала правераныя стагоддзямі каштоўнасныя стандарты, што падыходзілі большасці насельніцтва. Дзяржава адмовілася ад супрацьстаяння з рэлігійнымі арганізацыямі, спадзеючыся, што апошнія змогуць спыніць той духоўны крызіс, які набіраў моц у грамадстве. У спрыяльных умовах актывізавалася дзейнасць усіх рэлігійных канфесій, у першую чаргу, хрысціянскіх.

Христианская религия - это реальное, личностное и динамичное отношение (связь) человека с триединым личностным Богом, от которого человек чувствует зависимость своего существования (деятельности) и который, являясь конечной целью человека, дает ему смысл существования.

Создание советской системы просвещения в западных областях Беларуси диктовало коренные изменения содержания образования. Школа становилась проводником новой идеологии. Перед ней ставилась задача «в наиболее короткие сроки и наиболее эффективно перестроить идеологию учащихся и привить им наше коммунистическое мировоззрение» [10, л. 18]. Можно выделить еще две черты, характеризующие формирующуюся школу: предпочтение не гуманитарным, а точным дисциплинам; жесткое антирелигиозное воспитание.

Конец ХIХ - начало ХХ в. характеризовались общим подъёмом протестантского движения, активизацией деятельности протестантских организаций. В начале века в Америке появились новые протестантские вероучения. Постепенно подъём протестантского движения всё больше охватывал европейские страны. Белорусские земли также не остались без внимания протестантов.

Часопіс «Да злучэння» быў адзіным беларускамоўным перыядычным выданнем, якое выдавалася ў межах неаўнійнага руху ў пачатку ХХ ст. Акрамя яго на беларускіх землях распаўсюджваліся вядомыя віленскі рускамоўны часопіс «К соединению», арыентаваны збольшага на рускамоўную інтэлігенцыю Вільні, і польскамоўны «Oriens», накіраваны на азнаямленне шырокіх польскіх грамадскіх колаў з праблематыкай Уніі.

Установление советской власти в Беларуси в 1917 г. повлекло за собой резкие изменения в положении религии и церкви в целом и католического костела в частности. В соответствии с новым законодательством церковь лишалась статуса юридического лица, запрещалось преподавание религиозных предметов в школе, отменялся церковный брак, духовенство лишалось избирательных прав и т.д. [1, с. 188; 2, с. 28, 29].

Показатели роста городского населения, изменения его структуры важны при изучении периода конца XIX - начала XX в. В Гродненской губернии в это время насчитывалось 6 уездных городов: Гродно, Брест, Волковыск, Слоним, Кобрин и Пружаны. В статье рассматривается динамика конфессиональной структуры населения этих городов на протяжении 1880-1910 гг.

В 60-90-е годы XX в. историческая наука пополнилась рядом исследований, посвящённых истории религии и церкви в дореволюционной России. Они позволяют глубже раскрыть процесс развития православной церкви, её место и роль на разных этапах истории Российского государства, а также Беларуси [1].

В восстании 1863 г. принимали, в разной степени участие все слои населения. Вопрос об участии представителей духовенства недостаточно изучен в отечественной историографии.

По данным В.М. Зайцева, исследователя восстания 1863 г., по состоянию на 1861 г. духовенство литовско-белорусских губерний составляло 17 136 человек, из них католических священников было 4198, православных - 11 890, протестантов - 96, мусульман - 49, иудейских - 903 человека [4, с. 105].

З канца ХVIII ст. расійскі царызм стаў на шлях абмежавання ўплыву уніяцкай царквы з мэтай яе ліквідацыі ў перспектыве. Захаванне царквы, якая не гарнулася да трону, улады звязвалі з небяспекай сепаратызму. Яна перашкаджала самадзяржаўна-сінодаваму рэжыму ў ажыццяўленні яго нівеляцыйнай палітыкі ў заходніх губернях. Свае дзеянні прыкрывалі сентэнцыямі пра «непадзельнасць расійскага народа», якой нібыта пагражае «злацінізаванае» і «апалячанае» уніяцтва.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай у Расійскай дзяржаве апынулася каля 1 мільёна католікаў «обоих обрядов»: каля 100 тыс. лацінскага абраду і 800 тыс. уніятаў. Згодна з дзеючым у Імперыі «Рэгламентам» ад 12 лютага 1769 г., як каталіцкая, так і праваслаўная царква была цалкам падпарадкавана царскаму ўраду. Гэта супярэчыла каталіцкім канонам, таму папскі нунцый у Варшаве ад імя рымскай курыі запатрабаваў ад рускага пасла дазволу накіраваць у Расію апостальскага наглядальніка для абароны правоў католікаў. Адказ быў адмоўным.

У сярэдзіне XVII ст. у Еўропе сфарміравалася сістэма міжнародных адносін, у глыб якой трапілі ўнутраныя царкоўна-рэлігійныя канфлікты Вялікага княства Літоўскага. Найбольшую ўвагу міжнароднай супольнасці прыцягвала унікальная канфесійная сітуацыя на беларускіх землях. Міжканфесійныя адносіны на Беларусі як аб'ект міжнароднай палітыкі айчыннымі даследчыкамі раней не вывучаліся.

Канфесійны фактар у знешнепалітычных зносінах Вялікага княства Літоўскага і Маскоўскай дзяржавы: пачаткі супрацьстаяння

Прыняцце хрысціянства з Канстанцінопаля ўводзіла належныя да Кіеўскай Русі ўсходнеславянскія землі ў склад адмысловай сістэмы дзяржаў, своеасаблівай «Бізантыйскай садружнасці», па трапнаму выразу Дзмітрыя Абаленскага. Разам з прызнаннем вяршэнства царкоўнай улады Канстанцінопальскага патрыярха гэта значыла (як мінімум тэарэтычна) прызнанне намінальнай вярхоўнай свецкай улады Бізантыйскага Цара-Базілеўса [21, c. 5].

Суіснаванне розных канфесійных груп на тэрыторыі Беларусі стварыла глебу для развіцця рэлігійнай і нацыянальнай цярпімасці, якая захавалася ў беларускага народа да сённяшняга дня. Тым не менш, талерантная і дэмакратычная дзяржава з вялікімі цяжкасцямі магла б нармальна існаваць па суседству з моцнымі і маналітнымі дзяржавамі, у якіх уся ўлада сканцэнтравана ў руках адной сацыяльнай ці канфесійнай групы.